فکرش را بکنید با یک قانون ساده، نه‌تنها ایمنی افراد بیشتر شود؛ بلکه جرایم مرتبط با آن نیز خیلی کم شود. در این صورت با یک تیر، دو نشان زده‌اید! این دقیقاً همان اتفاقی است که در آلمان غربی در دهه‌ی ۱۹۸۰ افتاد. قانون اجباری شدن کلاه‌ایمنی برای موتورسواران، علاوه‌بر حفاظت از جان افراد، به شکلی غیرمنتظره سرقت موتورسیکلت‌ها را تا شصت درصد کم کرد. این پدیده نشان‌دهنده‌ی مفهومی کلیدی در رفتارشناسی است: هزینه اصطکاک. این مقاله به بررسی این موضوع می‌پردازد که چگونه اضافه کردن موانع کوچک تغییرات بزرگی در رفتار انسان ایجاد می‌کند؛ از کاهش جرم گرفته تا بهبود آموزش و حتی پیشگیری از خودکشی.

هزینه اصطکاک و کاهش سرقت موتورسیکلت

در سال ۱۹۸۰، آلمان غربی قانونی تصویب کرد که موتورسواران را ملزم به استفاده از کلاه‌ایمنی می‌کرد. هدف این قانون، کاهش آسیب‌های سر در تصادفات بود؛ اما نتیجه‌ای غیرمنتظره به همراه داشت: کاهش ۶۰ درصدی سرقت موتورسیکلت‌ها! چرا؟ زیرا سارقان برای فرار با موتور دزدیده‌شده، حالا نیاز به همراه داشتن کلاه‌ایمنی داشتند. این مانع کوچک، فرآیند سرقت را پیچیده‌تر کرد و بسیاری از سارقان را از این کار منصرف کرد.

این پدیده در کشورهای دیگر نیز آزمایش شد. در سال ۱۹۷۰، بریتانیا و هلند و در سال ۱۹۸۸، تگزاس قوانینی مشابه اعمال کردند و نتایج یکسانی به دست آمد: سرقت موتورسیکلت به‌شدت کم شد. این آزمایش‌ها نشان داد که افزودن یک مانع ساده، تأثیر عمیقی بر رفتار انسان دارد.

هزینه اصطکاک در زندگی روزمره

انسان‌ها به طور ذاتی تمایل دارند مسیر کم‌زحمت را انتخاب کنند. ریچارد تیلر، اقتصاددان برنده جایزه نوبل، معتقد است: «اگر می‌خواهید کسی را به انجام کاری ترغیب کنید، آن را ساده کنید.» این اصل ساده اما قدرتمند، در بسیاری از جنبه‌های زندگی کاربرد دارد. از افزایش فروش یک محصول گرفته تا تشویق دانش‌آموزان به درس خواندن. کاهش اصطکاک در فرآیندها، نتایج شگفت‌انگیزی به دنبال دارد. در مقابل، افزودن اصطکاک عمدی، رفتارهای نامطلوب را کم می‌کند.

یکی از نمونه‌های برجسته‌ی استفاده از هزینه اصطکاک، در دهه‌ی ۱۹۶۰ در انگلستان دیده شد. در آن زمان، خودکشی با استنشاق گازهای سمی اجاق‌های گازی رواج داشت. با یک تغییر ساده در طراحی اجاق‌ها، قطع خودکار جریان گاز بعد از پانزده ثانیه در صورت روشن نشدن شعله، فرآیند خودکشی دشوارتر شد. این مانع کوچک باعث کاهش چشمگیر نرخ خودکشی شد؛ زیرا افراد برای خودکشی نیاز به تلاش بیشتری داشتند.

در محیط‌های آموزشی نیز اصطکاک نقش مهمی دارد. برخی اساتید برای نشان دادن دانش خود، مطالب را به شکلی پیچیده و با اصطلاحات دشوار ارائه می‌کنند. این رویکرد، یادگیری را برای دانشجویان سخت‌تر می‌کند. مطالعات نشان داده‌اند که ساده‌سازی محتوا و استفاده از زبان واضح و قابل‌فهم، بازخورد بهتری از دانشجویان می‌گیرد. کاهش اصطکاک در آموزش، یادگیری را مؤثرتر و جذاب‌تر می‌کند.

استفاده از قفل فرمان در خودروها نمونه دیگری از تأثیر اصطکاک است. قفل فرمان یا دزدگیر، امنیت بالایی ایجاد نمی‌کنند و یک سارق حرفه‌ای آن‌ها را خیلی راحت دور می‌زند. اما وجود این ابزارها فرآیند سرقت را کمی دشوارتر می‌کند. این مانع کوچک باعث می‌شود بسیاری از سارقان ترجیح دهند سراغ خودرویی بروند که بدون قفل فرمان یا دزدگیر است.

جمع‌بندی

هزینه اصطکاک یک مفهوم ساده اما قدرتمند است که رفتار انسان‌ها را در زمینه‌های مختلف هدایت می‌کند. از کاهش سرقت و خودکشی گرفته تا بهبود آموزش و افزایش فروش، افزودن یا حذف موانع کوچک تأثیرات بزرگی به دنبال دارد. نمونه‌هایی مانند قانون کلاه‌ایمنی در آلمان یا قطع خودکار گاز در انگلستان نشان می‌دهند که گاهی یک تغییر کوچک در فرآیند، نتایج شگفت‌انگیزی دارد. برای ترغیب رفتارهای مثبت، فرآیندها را ساده کنید و برای جلوگیری از رفتارهای منفی، اصطکاک را افزایش دهید. این اصل ساده در زندگی روزمره، سیاست‌گذاری و حتی طراحی محصولات، تحولی عظیم ایجاد خواهد کرد.