کتاب محتوم

احتمالا شما نیز مانند اکثر مردم به این باور رسیده‌اید که در نهایت مسئول اعمال خود هستید، به عبارت دیگر، اراده آزاد دارید. اما اگر اینطور نباشد چه؟ این کتاب، برخی از استدلال‌های کلیدی را بیان می‌کند که مدعی است تمام رفتار و تصمیم‌گیری‌های انسان در نهایت توسط عوامل پیچیده زیست‌شناختی و محیطی خارج از کنترل او گرفته می‌شود.

با خواندن این کتاب خواهید آموخت که چگونه ژنتیک، تجربیات دوران کودکی، شرایط فرهنگی و موارد دیگر، نحوه عملکرد ذهن انسان و پاسخ او به محرک‌ها را شکل می‌دهد. آماده باشید تا مفروضات خود درباره انتخاب، مسئولیت پذیری، مجازات و میزانی که در زندگی خود نقش داشتید را دوباره مورد بررسی قرار دهید.

اگر شما هم مانند اکثر مردم هستید، احتمالا خیلی خوشحال نخواهید شد که بشنوید: هر تصمیمی که گرفته‌اید و هر اقدامی که انجام داده‌اید، از انتخاب شریک زندگی گرفته تا دزدکی خوردن تکه آخر پیتزا، مطلقا هیچ ربطی به اراده آزاد شما ندارد و همه چیز وابسته به مجموعه پیچیده‌ای از عوامل بیولوژیکی و فرهنگی است که کاملا خارج از کنترل شما هستند!

بیایید با یک داستان ساده شروع کنیم. حدودا در اواخر قرن بیستم، فیلسوف و روانشناس مشهور ویلیام جیمز در حال سخنرانی درباره ماهیت جهان بود. زنی مسن پس از پایان سخنرانی به دیدار او رفت تا به جیمز بفهماند که کاملا درباره ماهیت جهان اشتباه می‌کند. او معتقد بود که جهان بر پشت یک لاک پشت غول پیکر قرار دارد. جیمز متعجب پرسید که خب آن لاک پشت روی چه چیزی قرار دارد؟! زن پاسخ داد: روی لاک پشت غول پیکر دیگر. خب، آن لاک پشت روی چه چیزی قرار دارد؟ زن عصبانی پاسخ داد: «نمی‌بینی؟ تا آخر لاک پشت است!»

این صحبت مضحک به نظر می‌رسید اما با این حال منطق جالبی پشت حرف او وجود داشت. باور به این که جهان روی زنجیره‌ای از لاک‌پشت‌ها قرار دارند مضحک است، اما باور به این که زنجیره‌ای از لاکپشت‌ها وجود ندارند و تنها یک لاک‌پشت در فضا شناور است، مضحک‌تر است. اگر بپذیرید که جهان روی یک لاک پشت غول پیکر قرار دارد، باید بپذیرید که آن لاک پشت‌ها به سمت بی‌نهایت ادامه دارند.

به بحث اصلی خود بازگردیم؛ همه چیز، از جمله تمام کنش‌های انسانی، توسط عوامل خارج از کنترل اراده ما هدایت می‌شود. فلسفه‌ای که به عنوان «جبرگرایی» از آن یاد می‌کنند.

این فلسفه بیان می‌کند که وقتی شما رفتار خاصی را انجام می‌دهید، در واقع مغز شما آن رفتار را ایجاد کرده است. از طرفی مغز شما نیز توسط نورون‌های شما کنترل می‌شوند و نورون‌ها نیز به واسطه افکار و احساسات و محرک‌های موجود در مغز هدایت می‌شوند. هورمون‌ها، آن افکار و محرک‌ها را ایجاد کرده‌اند و همین هورمون‌ها نیز توسط دوران‌های مختلف رشدی از جمله نوجوانی، کودکی و حتی جنینی شکل گرفته‌اند که همه این‌ها تا حدی تحت تاثیر ژنتیک و فرهنگی جامعه‌ای است که در آن متولد شده‌اید، که خود نیز نتیجه فشارهای اکولوژیکی و تکاملی است. به عبارت دیگر، تا آخر لاک پشت‌ها هستند!

ممکن است فکر کنید احمقانه است که بگوییم جهان روی مجموعه‌ای از لاک پشت‌ها که به سمت بی‌نهایت امتداد دارند قرار دارد. اما احمقانه‌تر است که بگوییم گاهی اوقات لاک‌پشت‌ها حذف می‌شوند و سیستم دیگری به‌طور تصادفی وارد عمل می‌شود.

احتمالا برخی از مفاهیم نظریه جبرگرا را قبول داشته باشید. برای مثال، احتمالا قبول دارید که مواردی مانند اختلالات یادگیری و افسردگی عمده، به دلیل ترکیبی از اخلال در عملکرد مغز و استعداد ژنتیکی است. احتمالا قبول دارید که هیچ کس انتخاب نمی‌کند که چپ دست یا راست دست باشد. احتمالا شنیده‌اید که افرادی که در کودکی مورد آزار و اذیت قرار گرفته‌اند، ممکن است خودشان در بزرگسالی بدرفتار و آزارگر شوند.

در واقع موقعیت‌هایی وجود دارد که شما به راحتی می‌پذیرید که در آن‌ها اراده آزاد وجود ندارد. با این حال چگونه می‌توانید بپذیرید که برخی از رفتارها توسط عوامل بیولوژیکی تعیین می‌شوند، اما نمی‌پذیرید که همه رفتارها می‌توانند با عوامل بیولوژیکی تعیین شوند؟

بخش‌های بعدی استدلال خواهیم کرد که اراده آزاد، در دنیای واقعی و به هیچ معنای معناداری، وجود ندارد. علاوه بر این، نشان خواهیم داد که چرا پذیرش این پیشنهاد ممکن است در نهایت چیز خوبی برای جامعه باشد.

همه تصمیمات و رفتار انسان‌ها ناشی از عوامل بیولوژیکی و محیطی است نه اراده آزاد. با توجه به این موضوع، سیستم‌های قضایی باید فقدان عاملیت افراد را در نظر بگیرند و به جای مجازات، روی پیشگیری و ایجاد امنیت تمرکز کنند.