منو
کتاب محتوم (Determined) بیان می‌کند که اراده‌ی آزاد یک توهم است. رفتارهای انسانی را عوامل بیولوژیکی و فرهنگی کنترل می‌کنند، نه خودشان. این کتاب از طریق تحقیقات علمی و مطالعات موردی، جبرگرایی را تأیید می‌کند و هدف آن اثبات این موضوع است که چرا نقض مفهوم اراده‌ی آزادْ اتفاقی مثبت است.
رابرت ساپولسکی مدرس زیست‌شناسی و عصب‌شناسی در دانشگاه استنفورد و یکی از همکاران پژوهشی مؤسسه‌ی تحقیقات پستانداران در موزه‌ی ملی کنیا است. او مطالب زیادی درباره‌ی علوم رفتاری و زیست‌شناسی انسان نوشته است، مانند کتاب چرا گورخرها زخم معده نمی‌گیرند و کتاب رفتار.
احتمالاً شما نیز مثل بیشتر مردم معتقدید که در نهایت مسئول اعمال خود هستید، به عبارت دیگر، اراده‌ی آزاد دارید. اما اگر این‌طور نباشد چه؟ این کتاب، برخی از استدلال‌های کلیدی را بیان می‌کند که مدعی است همه‌ی رفتارها و تصمیم‌گیری‌های انسان تحت‌تأثیر عوامل پیچیده‌ی زیست‌شناختی و محیطی خارج از کنترل او هستند.
با خواندن این کتاب خواهید آموخت که چگونه ژنتیک، تجربیات دوران کودکی، شرایط فرهنگی و موارد دیگر، نحوه‌ی عملکرد ذهن انسان و پاسخ او به محرک‌ها را شکل می‌دهد. آماده باشید تا درباره‌ی انتخاب، مسئولیت‌پذیری، مجازات و اختیار تجدید نظر کنید.
اگر شما هم مانند بیشتر مردم هستید، احتمالاً خیلی خوشحال نخواهید شد که بشنوید: هر تصمیمی که گرفته‌اید و هر کاری که کرده‌اید، از انتخاب شریک زندگی گرفته تا دزدکی خوردن تکه‌ی آخر پیتزا، مطلقاً هیچ ربطی به اراده‌ی آزاد شما ندارد و همه چیز به مجموعه‌ی پیچیده‌ای از عوامل بیولوژیکی و فرهنگی بستگی دارد که کاملاً خارج از کنترل شما هستند!
بیایید با یک داستان ساده شروع کنیم. حدوداً در اواخر قرن بیستم، فیلسوف و روانشناس مشهور، ویلیام جیمز، داشت درباره‌ی ماهیت جهان سخنرانی می‌کرد. زنی مسن پس از تمام شدن سخنرانی پیش او رفت تا به جیمز بفهماند که کاملاً درباره‌ی ماهیت جهان اشتباه می‌کند. او معتقد بود که جهان بر پشت یک لاک‌پشت غول‌پیکر قرار دارد. جیمز متعجب پرسید که خب آن لاک‌پشت روی چه چیزی قرار دارد؟! زن پاسخ داد: «روی لاک‌پشت غول پیکر دیگر.» «خب، آن لاک‌پشت روی چه چیزی قرار دارد؟» زن عصبانی پاسخ داد: «نمی‌بینی؟ تا آخر لاک‌پشت است!»
این صحبت مضحک به نظر می‌رسید؛ اما منطق جالبی پشت حرف آن زن بود. اعتقاد به اینکه جهان روی زنجیره‌ای از لاک‌پشت‌ها قرار دارد، مضحک است. اما اگر فکر کنیم که زنجیره‌ای از لاک‌پشت‌ها وجود خارجی ندارند و فقط یک لاک‌پشت در فضا شناور است، مضحک‌تر است. اگر بپذیرید که جهان روی یک لاک‌پشت غول‌پیکر قرار دارد، باید بپذیرید که آن لاک‌پشت‌ها تا بی‌نهایت ادامه دارند.
به بحث اصلی خود بازگردیم. همه چیز، از جمله همه‌ی کنش‌های انسانی، با عوامل خارج از کنترل اراده‌ی ما هدایت می‌شوند. فلسفه‌ای که با نام «جبرگرایی» شناخته می‌شود.
این فلسفه بیان می‌کند که وقتی شما رفتار خاصی را انجام می‌دهید، در واقع مغز شما آن رفتار را «ایجاد» کرده است. از طرفی مغز شما را نورون‌های شما کنترل می‌کنند و نورون‌ها نیز با افکار و احساسات و محرک‌های موجود در مغز هدایت می‌شوند. هورمون‌ها، آن افکار و محرک‌ها را ایجاد کرده‌اند و همین هورمون‌ها نیز در دوره‌های مختلف رشد مثل نوجوانی، کودکی و حتی جنینی شکل گرفته‌اند که همه‌ی این‌ها تا حدی تحت‌تأثیر ژنتیک و فرهنگی جامعه‌ای است که در آن متولد شده‌اید، که خود نیز نتیجه‌ی فشارهای محیطی و تکاملی است. به عبارت دیگر، تا آخر لاک‌پشت‌ها را می‌بینید!
ممکن است فکر کنید احمقانه است که بگوییم جهان روی مجموعه‌ای از لاک‌پشت‌ها قرار دارد که تا بی‌نهایت ادامه دارند. اما احمقانه‌تر است که بگوییم گاهی اوقات لاک‌پشت‌ها حذف می‌شوند و سیستم دیگری به‌طور تصادفی وارد عمل می‌شود.
احتمالاً برخی از مفاهیم نظریه‌ی جبرگرایی را قبول داشته باشید. برای مثال، احتمالاً قبول دارید که مواردی مانند اختلالات یادگیری و افسردگی، به دلیل اختلال در عملکرد مغز و استعداد ژنتیکی ایجاد می‌شوند. احتمالاً قبول دارید که هیچ‌کس انتخاب نمی‌کند که چپ‌دست یا راست‌دست باشد. احتمالاً شنیده‌اید که افرادی که در کودکی به آن‌ها تعرض شده است، ممکن است خودشان در بزرگسالی بدرفتار و آزارگر شوند.
درواقع شما در موقعیت‌هایی به‌راحتی قبول می‌کنید که اراده‌ی آزاد در آن‌ها نقشی ندارد. حالا چگونه قبول می‌کنید که بعضی رفتارها را عوامل بیولوژیکی تعیین می‌کنند؛ اما قبول ندارید که همه‌ی رفتارها با عوامل بیولوژیکی تعیین می‌شوند؟
در بخش‌های بعدی خلاصه کتاب محتوم، استدلال خواهیم کرد که اراده‌ی آزاد، در دنیای واقعی و به هیچ معنای معناداری، وجود ندارد. علاوه بر این، نشان خواهیم داد که چرا پذیرفتن این نظر ممکن است در نهایت اتفاق خوبی برای جامعه باشد.
یک پاسخ
درک اینکه تصمیمات و رفتار انسان‌ها ناشی از عوامل بیولوژیکی و محیطی است نه اراده آزاد خیلی سخته
شاید در مورد خودت تا حدودی بپذیری و در مورد رفتار و تصمیمات دیگران واقعا نشدنیه