کتاب “فلسطین” (2015) تاریخ طولانی سرزمینی را که بین لبنان و مصر امروزی در شرق مدیترانه قرار دارد، شرح میدهد. نورالدین مصالحه، با گردآوری مجموعهای چشمگیر از منابع باستانی و مدرن، تاریخ پیچیدهای از این منطقه را بازگو میکند، از ریشههای آن در تمدن باستانی فلسطین تا ظهور ملیگرایی فلسطینی مدرن در قرن نوزدهم و تأسیس اسرائیل در سال 1948.
نورالدین مصالحه استاد دانشگاهی فلسطینی و استاد تاریخ در دانشکده مطالعات شرقی و آفریقایی SOAS در دانشگاه لندن است. علاوه بر عضویت در مرکز مطالعات فلسطین SOAS او سردبیر مجله مطالعات سرزمین مقدس و فلسطین است و کتابهای متعددی از جمله “سرزمینی بدون مردم” و “معضل فلسطین” را نوشته است.
شکی نیست که شما اسم فلسطین را در زمینه مناقشه عربی-اسرائیلی شنیدهاید. موضوعی که یکی از طولانیترین اختلافات سیاسی عصر مدرن به حساب میآید. در حالی که رسانهها و سیاستمداران این درگیری را بیش از حد پیچیده جلوه میدهند، این کتاب سعی میکند تصویری سادهتر را به شما ارائه دهد. واقعیت این است که فلسطین به مدت 4000 سال به عنوان یک منطقه چند قومیتی، چند فرهنگی و چند مذهبی در شرق مدیترانه بین لبنان و مصر امروزی وجود داشته است.
اما تاریخ فلسطین در قرن نوزدهم تهدید شد. مهاجران سفیدپوست اروپایی به نام صهیونیستها تلاش کردند یک دولت یهودی در فلسطین ایجاد کنند. نتیجه آن، آوارهسازی و پاکسازی سیستماتیک فلسطین از مردم اجدادی آن و جایگزینی آنها با مهاجران اروپایی بود. این ریشه مناقشه عربی-اسرائیلی است. از آنجایی که این درگیری برای بسیاری ممکن است بحثبرانگیز باشد، این کتاب سعی خواهد کرد تصویری دقیق و مبتنی بر شواهد تاریخی ارائه دهد. از این گذشته، تنها با درک تاریخ میتوانیم به سوی فردایی روشنتر حرکت کنیم و تلاش کنیم تا بیعدالتیهای گذشته را اصلاح کنیم.
کشفیات باستانشناسی اغلب نحوه نگاه ما به تاریخ را تغییر میدهند. دقیقاً همین اتفاق در سال 2017 رخ داد، زمانی که یک گورستان 3000 ساله فلسطینی در نزدیکی اشکلون امروزی در غرب اسرائیل کشف شد.
وجود مردم باستانی معروف به «فیلیستین» در فلسطین و اسرائیل امروزی به طور گسترده پذیرفته شده است. با این وجود، تاریخ این گورستان قابل توجه بود. این سند، به رد نظریهای در پژوهشهای اسرائیلی کمک کرد که ادعا میکرد فیلیستینها دزدان دریایی بودند که در دریای اژه فعالیت میکردند. پنج کتیبهای که در این گورستان یافت شد، این نظریه را به وضوح رد کرد. در کتیبهها کلمه «پلسِت» قید شده بود که شکل نوشتاری اولیه فلسطین به حساب میآید. این امر، باستانشناسان را به این نتیجه رساند که فیلیستینها بومیان این سرزمین بودند.
چیزی که به اثبات وجود فیلیستینهای بومی، نامی که بعدها به فلسطینیها تبدیل شد، کمک میکند، تعدادی متون باستانی است. یکی از این متون، یک متن مصری است که تقریباً به اندازه گورستان 3000 ساله قدمت دارد. این متن مردم همسایهای را که مصریان با آنها جنگیدهاند، یعنی فیلیستینها، توصیف میکند. این یافته، با روایت کنعانی کتاب مقدس، که از قرن نوزدهم توسط صهیونیستهایی مطرح میشد که به دنبال ادعای مالکیت منطقه فلسطین بودند، در تضاد است. در حالی که از نظر تاریخی درست است که کنعان به عنوان یک مکان وجود داشته است، اما تاریخ به ما نشان میدهد که کنعان فقط یک اصطلاح کتاب مقدسی است و به فنیقیه، تمدنی مربوط به لبنان امروزی، اشاره دارد. کلمه کنعان فقط برای مدت کوتاهی، حدود 1300 قبل از میلاد، برای توصیف این منطقه استفاده شد.
با این وجود، فیلیستیه به منطقهای در جنوب فنیقیه اشاره دارد. و پس از قرنهای هشتم و هفتم قبل از میلاد، کل منطقه جنوبی لوانتین که مربوط به اسرائیل، فلسطین و حتی جنوب لبنان امروزی است، دیگر به اسم کنعان یا نامهای باستانی دیگر شناخته نمیشد و به فیلیستیه معروف بود. در آغاز عصر آهن در قرنهای ششم و پنجم قبل از میلاد، فیلیستینها یک تمدن شهری پیچیده را توسعه دادند. علاوه بر تکنیکهای پیشرفته کشتیسازی، آنها میراثی از صنایع دستی، هنر سفالگری، فلزکاری و حکاکی عاج را که در حفاریهای باستانشناسی در سراسر فلسطین کشف شده است، از خود به جای گذاشتند. در این زمان، بسیاری از شهرهای باستانی فلسطین مانند غزه، اشکلون و استود تأسیس شدند. این شهرها امروزه به عنوان غزه، اشکلون و اشدود وجود دارند، اگرچه اسرائیل ساکنان فلسطینی دو شهر آخر را در سال 1948 اخراج کرد.
کشفهای باستانشناسی نشان میدهد که احتمالاً دولتشهرهای باستانی فلسطین شبیه به دولتشهرهای پیشرفته در تمدن یونان باستان بودند. شهرهای فیلیستینی شبکههای تجاری گستردهای با مصر، فنیقیه و عربستان برقرار کردند. تجارت نه تنها اقتصاد فلسطین باستان را رشد میداد، بلکه جامعهای چند فرهنگی و چندخدایی داشت.