چه طور کشور و یا سازمانی دچار پدیده انفجار ابله‌ها می‌شود؟

شاید به نوعی این مسئله برای همه ما پیش آمده باشد که وارد سازمان و یا ارگان خاصی شویم و از ناکارآمدی کل مجموعه گله کنیم؛ و یا با مدیرانی روبرو شویم که تجربه و مهارت کافی ندارند اما همچنان بر سمت خود باقی می‌مانند. در این خصوص کاوازاکی نظریه‌پرداز مدیریت و از مشاوران شرکت اپل، پدیده‌ای را در سازمان های اداری و صنعتی عنوان می‌کند که استیو جابز از آن به عنوان «انفجار ابله ها» نام می برد!

انفجار ابله‌ها به چه معناست؟

این مفهوم نخستین بار در شرکت اپل مطرح شد و به این معناست که وقتی مدیر ارشد یک مجموعه با استاندارد و مهارت سطح بالا انتخاب می‌شود، این مدیر اطرافش را با نیروهای متخصص با استاندارد بالا پر می‌کند، به این معنی که این مدیر به دنبال این است که معاون و کارمندانی پیدا کند که از خودش باهوش‌تر و کارآمدتر هستند، به همین طریق، معاونان وی نیز کارمندانی باهوش و با قابلیت بالا را استخدام می کنند. در نتیجه کارایی و بازدهی کل آن شرکت یا سازمان، به واسطه داشتن مجموعه ای بهتر بالا می رود.

ولی وقتی استاندارد را برای انتخاب مدیر یک مجموعه پایین بیاوریم و مدیرانی درجه دو استخدام کنیم چه اتفاقی می‌افتد؟

یک مدیر نالایق، با توجه به نگرانی خود نسبت به از دست دادن جایگاه و موقعیتش، معاونانی نالایق‌تر استخدام می کند و معاونان نیز با دنبال کردن همین رویه، کارمندانی بی لیاقت را استخدام می کنند و در مدت کوتاهی، مجموعه ای از افراد ضعیف و ابله دور هم جمع می شوند و جای افراد لایق را می گیرند، از طرفی برای حفظ موقعیت خود، افراد لایق را نیز به طرق مختلف از سیستم حذف کرده و معدود افراد لایق باقیمانده نیز، به دلیل فساد و ناکارآمدی سیستم، فلج شده و در نهایت از سیستم حذف می شوند که این حالت را انفجار ابله‌ها می گویند.
طبق این تئوری، حتی وجود تعداد زیادی فرد با کیفیت در سیستم، در صورتی که مدیر نالایق باشد، بی ارزش می شود.زیرا سیستم از بالا فاسد شده و به سمت پایین حرکت می کند و تنها راه اصلاح کل روند، تغییر از سطوح بالای مدیریتی است. جالب است بدانید که انفجار ابله‌ها به علت سادگی و عدم نیاز به تصمیم‌‌گیری درست بسیار سریع‌تر از توسعه کارآمد افراد اتفاق می‌افتد. به نوعی می‌توان این تئوری را مشابه اثر پروانه‌ای دانست؛ حالتی که یک اتفاق کوچک مثل بال زدن یک پروانه میتواند باعث ایجاد تغییرات شدید مثل طوفان شود.

استیو جابز، بنیانگذار شرکت اپل، این پدیده را این طور توصیف میکند: «اگر شما برای اداره یک مجموعه، یک دلقک استخدام کنید، احتمالا در ادامه با اتوبوس‌هایی پر از دلقک مواجه خواهید شد. وقتی سمت بزرگی را به یک ابله می‌دهید، پس منتظر باشید موجی از ابله‌ها بر جامعه سوار شوند.»

هرچند که استیو جابز نخستین کسی بود که نام انفجار ابله‌ها را برای این تئوری برگزید اما از دیرباز مدیران ارشد و لایق، آگاه به اهمیت انتخاب درست و به جای افراد برای هر سمتی بودند. در جایی روایت است که از امیرکبیر می‌پرسند چطور دزدی را ریشه‌کن کردی؟ می‌گوید من خودم دزدی نمی‌کردم و نمی‌گذاشتم معاونم هم دزدی کند، روی همین حساب او هم اجازه نمی‌داد معاونش دزدی کند و همینطور این روند تا آخر ادامه پیدا کرد. اگر من دزدی می‌کردم تا آخرین سمت دزدی می‌کردند و کشور می‌شد دزدخانه!!

این روزها روی کار آمدن افراد نالایق و ناکارآمد در شکل‌های مختلفی اتفاق می‌فتد؛ یک مدیر نالایق راه‌های مختلفی را برای خارج نشدن از دایره‌ی امن خود انتخاب می‌کند که میتوان انتصابات فامیلی را تعبیر دیگری برای این پدیده دانست؛ جایی که مدیران برای درست کردن حاشیه امن برای خود یا خانواده خود، فرزندان و ژن های خوب را به سایر افرادِ حتی هم سطح یا مدیران بهتر ترجیح می‌دهند و حاصل این امر پس از مدتی مشاهده مدیران بیشماری است که در جوانی و بدون داشتن تخصص و یا تجربه کافی مشغول به کاراند!
مثال بارز برای انتصابات فامیلی را میتوان در ادارات و سازمان‌های دولتی دید. جاییکه به شدت پدیده «انفجار ابله‌ها» زیاد است، چون آنجا عموما برای صندلی‌های ریاست جنگ قدرت شدیدی وجود دارد و افراد، فارغ از توانمندی و تجربیات کاری در سمت‌هایی قرار می‌گیرند که شایستگی‌اش را اصلا ندارند، پس خیلی تعجب نکنید اگر افراد ضعیف را در جایگاه نامرتبط می‌بینید. 

بنابراین توجه کنید که اگر مدیر یک مجموعه هستید به جای این که کارمند را ضعیف نگه دارید یا کارمند ضعیف استخدام کنید، روی مهارت خودتان کار کنید و خودتان را ارتقا دهید، چون در غیر این صورت مجموعه‌تان با «انفجار ابله‌ها» مواجه می‌شود و اولین کسی که بازخواست می‌شود و عملکردش زیر سوال می‌رود شما هستید!!

اگر سازمانی دارید و نگران این هستید که به «انفجار ابله‌ها» دچار شوید، باید حواستان باشد رأس هرم را درست کنید، تغییر باید از بالا به پایین باشد، اگر بالاسری اصلاح شود و آدم درست و کارآمدی شود به توسعه و رشد زیردستانش کمک می‌کند.