مسیر کسب دانش و مهارت، مسیری پرفرازونشیب است که نیازمند مداومت و پایداری می‌باشد. برای همین نیاز است این راه را بهتر بشناسیم. اثر دانینگ کروگر می‌تواند چشم‌اندازی کلی از این مسیر را به ما ارائه دهد.

توهم دانایی

آیا تا به حال دقت کرده‌اید که بسیاری از افراد بی‌منطق، نمی‌دانند که دانش کافی ندارند؟

واقعیت این است که بسیاری از افراد حتی قادر به درک ناآگاهی خودشان نیستند. به عبارت دیگر به اندازه‌ای ناآگاه هستند که به بی‌منطق بودن خودشان هم واقف نیستند. این ناآگاهی منجر به احساس اعتمادبه‌نفس و ادعای دانایی در این افراد می‌شود.

همه افراد زمانی که برای اولین بار با مهارت یا دانش خاصی آشنا می‌شوند، اعتمادبه‌نفس لازم را جهت اظهار نظر در مورد آن مسئله ندارند. اما به محض اینکه راجع به آن موضوع دانش، مهارت یا اطلاعاتی هرچند اندک کسب می‌کنند، تصور می‌کنند به تمامی مطالب آن حوزه مسلط هستند. بسیاری از افراد متاسفانه در همان سطح از دانش باقی‌می‌مانند. نتیجه‌ داشتن دانش سطحی باعث بروز اعتمادبه‌نفس کاذب و ادعای آگاهی این افراد می‌باشد. در این مرحله از کسب دانش و مهارت افراد دچار توهم دانایی هستند و لازمه رهایی از این توهم، ادامه مسیر یادگیری است.

حرکت در مسیر دانش و مهارت

در مرحله بعدی، عده بسیار اندکی از افراد سعی می‌کنند سطح دانش و مهارت خود را ارتقا دهند و بیشتر یاد بگیرند. کمی که می‌گذرد متوجه می‌شوند که اصلا چیزی نمی‌دانستند و درست همین‌جا است که خیلی از افراد دچار ناامیدی می‌شوند. در نهایت افراد بسیار محدودی در این مسیر پایدار می‌مانند و با تمرین و تکرار مداوم به سمت متخصص شدن پیش می‌روند.

مشکل جامعه ما، افراد بی‌سواد و باسواد نیستند؛ فرد بی‌سواد به ندانستن خودش آگاه است و ادعایی هم ندارد. فرد باسواد هم می‌داند چیزهای زیادی هست که می‌بایست بیاموزد. اما افراد کم‌سواد تصور می‌کنند همه‌چیز را می‌دانند و این آفتی مهلک برای جوامع است.

اثر دانینگ کروگر

اثر دانینگ کروگر می‌گوید: زمانی که افراد در یک مهارت ضعیف هستند، متوجه این ضعف نمی‌شوند و سطح توانمندی‌شان را بالاتر از چیزی که در واقعیت هست، برآورد می‌کنند. اما افرادی که در یک مهارت متخصص هستند، می‌دانند متخصصانی هستند که سطح دانش بسیار بالاتری از آن‌ها دارند و برای همین خودشان را متخصص نمی‌دانند.

دکتر حسابی جمله معروفی دارد که می‌گوید: “حاصل ضرب توان در ادعا مقدار ثابتی است؛ یعنی هر اندازه توانایی افراد بیشتر باشد ادعایشان کمتر است و برعکس.”

آن کس که بداند و بداند که بداند

می‌توان اثر دانینگ کروگر را در این شعر پرمفهوم خلاصه کرد:

آن کس که بداند و بداند که بداند
اسب خرد از گنبد گردون بجهاند

آن کس که بداند و نداند که بداند
آگاه نمایید که بس خفته نماند

آن کس که نداند و بداند که نداند
لنگان خرک خویش به منزل برساند

آن کس که نداند و نداند که نداند
در جهل مرکب ابدالدهر بماند

ویژگی‌های توهم دانایی

براساس نظر دانینگ کروگر، براساس ویژگی‌های زیر می‌توان افراد ناآگاهی که دچار توهم دانایی شده‌اند را شناسایی کرد:

1. افرادی که کسی جز خود را قبول ندارند.
2. افرادی که در مورد همه‌چیز اظهار نظر می‌کنند.
3. افرادی که ادعای زیادی دارند. (فردی که از نظر سطح علمی در جایگاه بالایی قرار دارد، نیازی ندارد خودش را اثبات کند.)
4. افرادی که به علم خودشان مطمئن هستند.