خود را فردی منطقی می‌دانید یا غیرمنطقی؟ احتمالاً بگویید فردی منطقی هستید و در شرایط مختلف احساسات منطقی نسبت به خود دارید. بیایید موضوع را کمی بازتر کنیم. برای مثال پنج سال آینده خود را چطور می‌بینید؟ اصلاً بیایید به قبل‌تر برویم. تصور شما از امروز، ۵ سال پیش چه بود؟ احتمالاً شما هم برای خود آینده زیبایی به تصویر کشیده بودید و پیشرفت‌های بسیاری در زمینه‌های مختلف برای خود ترسیم کرده بودید. اما آیا این اتفاق افتاد و تمام تصورات شما جامه عمل پوشید؟

بر اساس بررسی‌های محققان ذهن ما به نحوی عمل می‌کند که اغلب اوقات به نفع خودش خوش‌بین است. برای مثال احتمالاً شما هم بارها امتحانی داشته‌اید و با تصور اینکه می‌توانید در یک شب مباحث را جمع کنید، آن را رها کردید، اما در واقع بدین شکل نبوده و هنگام مطالعه کتاب به‌شدت اذیت شده‌اید. یا احتمالاً شما هم با خود فکر می‌کنید که تصادف و مرگ و طلاق و… برای شما نیست و برای دیگران است! بسیاری حتی هنگام ورود به روابط عاطفی می‌دانند که فرد مورد نظر، فرد مناسب آنان نیست. اما با خوش‌بینی تمام وارد رابطه می‌شوند و در نهایت هم با شکست از آن خارج می‌شوند.

 تمام این مثال‌ها را زدیم تا سراغ سوگیری بعدی برویم. سوگیری خوش‌بینی. باید بدانید ذهن انسان‌ها ذاتاً سوگیری خوش‌بینی دارد. از این سوگیری شناختی اغلب با عنوان «توهم آسیب‌ناپذیری»، «خوش‌بینی غیرواقعی» و «افسانه‌ی شخصی» هم نام می‌برند. در ادامه بیشتر در مورد این سوگیری توضیح خواهیم داد.

سوگیری اثر خوش‌بینی

بحث سوگیری خوش‌بینی را برای اولین‌بار نیل وینستاین مطرح کرد. او می‌خواست تأکید کند که گاهی اوقات، خوش‌بینی کاملاً واقع‌بینانه است. وقتی می‌خواهیم آینده را پیش‌بینی کنیم، احتمالاً مانند بسیاری احتمال شکست را بسیار پایین می‌دانیم و نسبت به همه چیز دیدی مثبت داریم. این سوگیری شناختی همان اثر خوش‌بینی است. اثر خوش‌بینی به این باور اشتباه منجر می‌شود که فرد تصور می‌کند فرد خوش‌شانسی است و حوادث بد به سراغ او نخواهد آمد. بر اساس تحقیقات، ۸۰درصد مردم در دنیا دچار این سوگیری شناختی هستند و آینده بدی را برای خود متصور نیستند و امید دارند که همه چیز به نحو مثبتی پایان یابد. این خطای شناختی سبب می‌شود فکر کنیم احتمال اتفاقات مثبت در زندگی ما بسیار بالاتر از احتمال اتفاقات منفی است. برای مثال ما معتقدیم ایرانی‌ها ضریب هوشی بالایی دارند درصورتی‌که چنین نیست و یا همه از کودکی فکر می‌کنیم قطعاً در آینده فردی موفق و ثروتمند خواهیم شد. یا زمان ورود به دانشگاه تصورمان این است که حتماً و حتماً شغل مدنظر خود را پیدا خواهیم کرد و امکان ندارد که موفق نشویم و یا نتوانیم جایی در بازار کار پیدا کنیم. اما باید بدانیم که سوگیری اثر خوش‌بینی یک باور اشتباه است.

تحقیقات نشان می‌دهد افراد فکر می‌کنند احتمال اینکه به طلاق یا … روی‌آورند بسیار کم است و احتمال بچه‌دارشدن و داشتن یک زندگی در خوشبختی را بسیار بالاتر می‌دانند. کارآفرین‌ها و سرمایه‌گذاران هم به‌شدت به این سوگیری دچار می‌شوند. غالباً افرادی که قرار است کاری جدید انجام دهند، بدون توجه به بازار و… کسب‌وکار خود را از پیش موفق می‌دانند این در صورتی است که چنین نیست و بسیاری از مشاغل در همان سال‌های ابتدایی شکست می‌خورد.

مشکلات سوگیری اثر خوش‌بینی

از جمله نتایج بد سوگیری خوش‌بینی نادیده‌گرفتن بسیاری از ریسک‌ها و خطرات احتمالی و دست‌زدن به رفتارهایی آسیب‌زننده به خودمان است. ما ممکن است بدون توجه به مشکلات در آینده، به سراغ تصمیمات اشتباه در زمان حال برویم. اشتباه نکنید. منظور ما این نیست که به آینده بدبین باشید. قصد ما تنها آشناکردن شما با این سوگیری و نیز یادآوری چند نکته دراین‌خصوص به شما بود. برای مثال شما ممکن است با تصور اینکه دست‌فرمان خوبی دارید و تصادف نخواهید کرد با سرعت بسیار بالا رانندگی کنید. یا ممکن است فکر کنید چون بیماری به سراغتان نمی‌اید، لازم نیست خود را بیمه کنید و… بسیاری نیز حوادثی چون سیل، آتش‌سوزی و… را برای خود متصور نیستند و به سراغ بیمه نمی‌روند؛ بنابراین زمینه‌ تحقق اتفاقات بد را برای خود فراهم می‌کنید. چون فکر می‌کنید اتفاق بد برای شما غیرممکن است. 

مزیت سوگیری اثر خوش‌بینی

البته قطعاً قرار نیست همیشه اتفاقات بدی بیفتد. ما تنها نباید از سوگیری اثر خوش‌بینی غافل شویم تا تصمیمات اشتباه نگیریم. اما طبیعتاً اگر شما خوش‌بین باشید، احساس خوبی را تجربه می‌کنید و به آینده امید بیشتری خواهید داشت. خوش‌بینی همچنین به ما انگیزه می‌دهد اهداف خود را دنبال کنیم و در جهت تحقق اهداف خود قدم برداریم. به‌نوعی برنامه‌ریزی‌ها و هدف‌گذاری‌های بلندمدت انسان‌ها ناشی از همین سوگیری هستند که باعث می‌شود افراد گاه اهدافی بسیار آرمان‌گرایانه و نه‌چندان منطقی برای خودشان در نظر بگیرند.

دوری از سوگیری خوش‌بینی

ما نباید اجازه دهیم تا سوگیری خوش‌بینی چشمان ما به روی حقیقت را ببندد. نگاه‌کردن به زندگی بقیه و مشورت با افرادی که شرایط مشابه داشتند، احتمالاً به ما کمک خواهد کرد تا با دید بازتری تصمیم بگیریم و عمل کنیم. بدترین حالت ممکن را تصور کنید. همواره بدترین اتفاقات را در نظر بگیرید و کارهایی که می‌توان برای رهایی در شرایط بد انجام داد را فهرست کنید و از قبل برای آنان آماده باشید.