کتاب تفکر کند و سریع

داستان دو مغز: چطور در مغزمان دو سیستم داریم- یکی خودکار و یکی حسابگر

در ذهن ما یک نمایش درام اجرا می‌شود: داستانی شبیه به یک فیلم درباره‌ی دو شخصیت اصلی که همیشه با هم درگیرند. شخصیت اول این داستان که سیستم ۱ نام دارد، فردی است تکانشی، بی‌فکر، خودسر و احساساتی. سیستم ۲ اهل فکر، دقیق، سنجیده و حسابگر است. تعامل این دو شخصیت تعیین می‌کند ما چطور فکر کنیم، چطور قضاوت کنیم، چطور تصمیم بگیریم و در نهایت چطور رفتار کنیم.

سیستم ۱ بخشی از مغز ما است که غریزی و ناگهانی عمل می‌کند؛ بدون آن‌که خودآگاه بر آن کنترل داشته باشیم. مثلاً وقتی یک صدای بلند و غیرمنتظره می‌شنویم چه کار می‌کنیم؟ احتمالاً به‌سرعت و به شکل خودکار توجه ما به سمت صدا جلب می‌شود. این همان سیستم ۱ است.

این سیستم میراث تکامل ماست: نشان دادن واکنش‌های سریع به نجات و بقای ما کمک می‌کند.

سیستم ۲ آن قسمت از ذهن است که برای تصمیم‌گیری فردی، استدلال و ایجاد اعتقادها به کار می‌آید. این سیستم با فعالیت‌های خودآگاه مثل خویشتن‌داری، تمرکز و انتخاب سر و کار دارد.

برای مثال فکر کنید که در میان جمعیت نگاهتان به یک خانم می‌افتد. مغز شما روی او متمرکز می‌شود، ویژگی‌های این فرد را به خاطر می‌سپرد و تلاش می‌کند جای او را پیدا کند. تمرکز کمک می‌کند که حواس شما پرت نشود؛ حتی ممکن است به افراد دیگری که در جمعیت هستند توجه نکنید. اگر این توجه متمرکز را حفظ کنید، ممکن است چند دقیقه فقط او را ببینید. اما اگر حواستان پرت شود و تمرکز خود را از دست بدهید، برای دوباره پیدا کردن او دچار مشکل خواهید شد.

برای این‌که بفهمید مغز شما چطور کار می‌کند، این معمای قدیمی توپ و راکت را حل کنید:

یک توپ و یک راکت با همدیگر یک دلار و ده سنت قیمت دارند. راکت یک دلار از توپ گران‌تر است. قیمت توپ چقدر است؟

به احتمال زیاد به سرعت به عدد ده سنت فکر کردید؛ پاسخ خودکار و غریزی از سیستم ۱. اما این پاسخ اشتباه است. یک بار دیگر به این سؤال فکر کنید و این بار با ریاضیات جلو بروید. اگر توپ ده سنت باشد و راکت یک دلار گران‌تر، قیمت راکت یک دلار و ده سنت می‌شود و جمع قیمت راکت و توپ، یک دلار و بیست سنت. اما مجموع قیمت که این نبود!

متوجه اشتباه خود شدید؟ قیمت توپ پنج سنت است.

اتفاقی که افتاد این بود که سیستم خودکار ۱ با تکیه بر غریزه، کنترل ذهن را در دست گرفت و جواب داد. اما این جواب خیلی سریع بود.

معمولاً سیستم ۱ وقتی سیستم ۲ را صدا می‌زند که نتواند مسئله‌ای را بفهمد. اما در معمای راکت و توپ، سیستم ۱ فریب خورد. او این مسئله را ساده‌تر از چیزی که بود فرض کرد و به‌اشتباه گمان کرد که خودش به‌تنهایی از عهده‌ی حل آن بر می‌آید.

مشکل معمای توپ و راکت تنبلی ذاتی ذهن ما را نشان می‌دهد. ما تمایل داریم برای هر کار، حداقل میزان انرژی ممکن را صرف کنیم. به این موضوع قانون کمترین کنش می‌گویند؛ حل کردن موضوع با سیستم ۲ انرژی بیشتری مصرف می‌کند. برای همین ذهن ما اگر خیال کند که می‌تواند کار را با سیستم ۱ انجام دهد، سراغ سیستم ۲ نمی‌رود.

این تنبلی چندان مطلوب نیست؛ زیرا استفاده از سیستم ۲ بخش مهمی از هوش ماست. تحقیقات نشان می‌دهد تمرین کردن فعالیت‌های مربوط به سیستم ۲ مثل تمرکز و خویشتن‌داری، نمره‌ی هوش افراد را افزایش می‌دهد. مسئله‌ی توپ و راکت نشان‌دهنده‌ی این موضوع است. اگر ذهن ما مسئله را با سیستم ۲ پیش می‌برد، این اشتباه رایج برایش رخ نمی‌داد. با تنبلی و دوری از سیستم ۲، مغز ما قدرت هوش ما را محدود می‌کند.