تخفیف زمانی: چرا پاداش‌های فوری برای ما جذاب‌ترند؟

تخفیف زمانی، ترجیح زمانی یا temporal discounting یکی دیگر از مفاهیم جذاب در اقتصاد رفتاری است. تخفیف زمانی یعنی برای ما پاداش‌های فوری وزن بیشتری دارد تا پاداش‌هایی که قرار است در آینده دریافت کنیم. این خطای شناختی باعث می‌شود مرتکب خطاهای رفتاری زیادی شویم. آگاهی از این خطا باعث تصمیم‌هایی بهتر در زمینه‌ی سلامتی، خوشحالی و البته امور مالی می‌شود. برای مثال به‌خاطر همین خطاست که مردم سیگار می‌کشند. لذت کوتاه‌مدت حاصل از دود کردن یک سیگار بسیار پررنگ‌تر به نظر می‌رسد تا رنج درمان سرطان در آینده. خوردن یک وعده غذای چرب و ناسالم یا خرید یک کالای گران‌قیمت و غیرضروری نیز در همین دسته جای می‌گیرد.
اگر این خطا تا این اندازه بر زندگی ما اثر دارد، شاید بد نباشد که درباره‌ی آن اندکی مطالعه کنیم.

تخفیف زمانی در زندگی شخصی

هیچ‌کس نیست که سیگار بکشد و بارها به ترک سیگار فکر نکرده باشد؛ اما واقعیت این است که تعداد بسیار کمی از این افراد موفق می‌شوند که سیگار را برای همیشه کنار بگذارند.
شاید شما هم متوجه شده باشید که مقاومت در مقابل یک شیرینی خامه‌ای کار ساده‌ای نیست. بهتر است اصلاً شیرینی نخریم تا سعی کنیم جلوی خود را بگیریم.
ماجرا خیلی ساده است. احساس لذتی که همین الان می‌بریم، برای ما بسیار روشن‌تر و قابل‌درک‌تر است تا احساس رنجی که قرار است در آینده به‌خاطر این کج‌رفتاری احساس کنیم: زمانی که دکتر به ما خبر ابتلا به سرطان را می‌دهد یا وقتی روی ترازو می‌رویم و می‌بینیم با وجود همه‌ی روزهایی که گرسنگی را تحمل کردیم، باز هم وزن ما بالا رفته است.
بیایید به این موضوع نگاهی دقیق‌تر بیندازیم.

بررسی تاثیر زمان بر ارزش پاداش

همین الان به شما 100 دلار بدهم یا ماه آینده 110 دلار؟ برای بیشتر مردم گرفتن 100 دلار، همین الان جذابیت بیشتری دارد. «این نقد بگیر و دست از آن نسیه بدار.»
اما این انتخاب چطور؟ 12 ماه دیگر 100 دلار یا 13 ماه دیگر 110 دلار؟ حالا به نظر می‌رسد که انتخاب 110 دلار منطقی باشد. ما که قرار است 12 ماه صبر کنیم، یک ماه صبر بیشتر نباید این قدر سخت باشد.
در این وضعیت ما دچار یک تناقض می‌شویم. امروز عجول هستیم و نمی‌توانیم برای ده دلار، یک ماه صبر کنیم. اما امیدواریم که 12 ماه دیگر صبور شویم و برایمان یک ماه انتظار آن‌قدرها سخت نباشد. (شاید بگویید برای من اینطور نیست و همیشه پول بیشتر را انتخاب خواهم کرد. این چیزی است که ما می‌گوییم؛ نه آن کاری که در واقعیت انجام می‌دهیم.)
حالا تصور کنید شما (مثل بیشتر افراد) انتخاب کنید که 13 ماه منتظر بمانید و 110 دلار پاداش بگیرید. 12 ماه سپری شده است. آزمایش‌کننده از شما سؤال می‌کند:

• حالا چطور؟ می‌خواهی همین الان 100 دلار را بگیری یا یک ماه دیگر صبر خواهی کرد؟
  طبیعی است که بگویید نه، یک ماه دیگر صبر می‌کنم. اگر جوابی غیر از این بدهیم، اوضاع خیلی عجیب خواهد شد. حالا به شما یک پیشنهاد جدید می‌شود:
• برای یک پاداش اضافی، جدای از جایزه‌ی قبلی چطور؟ همین الان 100 دلار می‌خواهی یا یک ماه دیگر 110 دلار؟
  اینجاست که تناقض آشکار می‌شود. اگر در پاسخ به سؤال دوم بگویید «همین الان»، پس چرا برای سؤال اول (که در حال حاضر دقیقاً همان سؤال است) جواب دیگری داشتید؟ اگر برای سؤال دوم صبر کردن را انتخاب کنید، پس چرا روز اول (12 ماه پیش) انتخاب شما فرق داشت؟ در این 12 ماه چه اتفاقی افتاد که پاسخ شما به یک سؤال مشابه عوض شد؟

تابع تخفیف نمایی

برای این که تناقض‌هایی شبیه به این حل شود، لازم است دیدگاه خود از تخفیف زمانی را اصلاح کنیم. اقتصاد کلاسیک فرض می‌کند که ما باید برای هر ماه پرداخت دیرتر، نرخ مشخصی سود طلب کنیم. برای مثال با نرخ سود سه درصد در ماه، ما باید تمام گزینه‌های زیر را یکسان ببینیم:
100 دلار الان.
103 دلار یک ماه بعد.
106 دلار دو ماه بعد.
109 دلار سه ماه بعد.
…
138 دلار یازده ماه بعد.
142 دلار 12 ماه بعد.
(برای رسیدن به مبلغ هر ماه، مبلغ ماه قبل را در 1.03 ضرب کردیم.)
حتماً توجه دارید که اختلاف پاداش الان و یک ماه بعد 3 دلار است؛ اما برای ماه یازدهم به دوازدهم چهار دلار پاداش می‌گیریم؛ چون در ماه یازدهم می‌توانیم 138 دلار را الان بگیریم یا یک ماه دیگر صبر کنیم. آن یک دلار بیشتر، به‌خاطر همین 38 دلار اضافی ایجاد شده است.
اما در واقعیت می‌بینیم که وضعیت این طور نیست. برای ما امروز و یک ماه دیگر خیلی فرق دارد. این تفاوت درباره‌ی 6 ماه یا 7 ماه دیگر کم‌رنگ‌تر می‌شود. تفاوت 23 ماه یا 24 ماه تقریباً به چشم ما نمی‌آید. حتی ممکن است امروز یا فردا خیلی فرق کند. اما 100 روز یا 101 روز دیگر، تقریباً هیچ فرقی با هم ندارند!
یعنی هر چه دو سررسید از ما دورتر باشند، ما برای دریافت سریع‌تر پول کمتر حاضر می‌شویم که تحفیف بدهیم. درواقع ما خودمان در آینده را صبورتر از امروز تصور می‌کنیم. برای سیگاری‌ها هم ترک کردن سیگار درآینده به نظر ساده‌تر می‌آید تا همین الان کنار گذاشتن سیگار برای همیشه: وقتی دانشگاه تمام شد، وقتی سربازی به پایان رسید، وقتی ازدواج کردم، با تولد اولین فرزند و… .

عوامل مؤثر بر تخفیف زمانی

درست است که برای همه‌ی ما پاداش‌های آنی اهمیت بیشتری دارند؛ اما به نظر می‌رسد برخی افراد صبر کمتری از خود نشان دهند. برای مثال یک فرد ممکن است برای دریافت یک مبلغ مشخص بسیار عجول باشد و قبول کند که نصف پاداش را همین الان بگیرد و یک ماه منتظر پاداش کامل نماند. برای برخی دیگر وضعیت متفاوت است. بیایید این عوامل را با هم بررسی کنیم.

1. تکانشی بودن

بعضی از افراد تصمیم‌های سریع و فوری و بدون فکر بیشتری می‌گیرند. این موضوع چندان به هوش و تحصیلات فرد هم بستگی ندارد. برای مثال ممکن است فرد در خرید کردن بسیار بی‌فکر باشد و فقط در پایان ماه متوجه شود که الگوی مصرفش منطقی نبوده است. چنین افرادی بیشتر در معرض اثر تخفیف زمانی هستند.

3. عوامل احساسی

افراد تحت استرس، بیشتر به پاداش‌های آنی فکر می‌کنند. افراد به‌شدت مضطرب به‌سختی قادر هستند سیگار را ترک کنند. با اضافه شدن فشار حاصل از ترک سیگار به دیگر فشارهایشان، ممکن است تاب مقاومت را از دست بدهند و مدام ترک سیگار را به آینده موکول کنند. زمانی که امیدوار هستند در آن فشارها کمتر شده باشد. همچنین یک فرد بسیار غمگین یا خیلی خوشحال ممکن است نتواند یا نخواهد بر وسوسه‌ی مصرف الکل یا شیرینی غلبه کند. این موضوع به‌خصوص وضعیت بد اقتصادی در سطح خرد و کلان را بدتر می‌کند. در شرایط بد، ما به تفکر منطقی، اصلاح ساختاری و سرمایه‌گذاری‌های بلندمدت نیاز داریم؛ اما به‌خاطر ترجیح زمانی ممکن است مدام سراغ راه‌حل‌هایی فوری و آنی برویم.

4. تاثیرات اجتماعی

ممکن است فشار اطرافیان یا هنجارهای اجتماعی ما را به این سو هل بدهد. برای مثال در جامعه‌ای که افراد به‌شدت بر اساس لباس و ماشین قضاوت می‌شوند، سخت است که از خرید ماشین چشم‌پوشی کرد و با پول آن کسب‌وکاری راه انداخت که در آینده سود خوبی برای ما به وجود بیاورد.

5. آسیب‌ها و تجربیات تلخ در گذشته

ممکن است افراد در یک جامعه نتوانند به‌سادگی به همدیگر اعتماد کنند. درواقع شاید فرد می‌داند که انتظار برای دریافت پول بیشتر در آینده منطقی است. خودش هم تمایل دارد مدتی منتظر بماند و پول بیشتری بگیرد. اما تجربه‌های تلخ در گذشته باعث شده است که او اعتمادش را از دست بدهد. به همین دلیل ترجیح می‌دهد همین الان پول نقد را بگیرد و دوباره یک تجربه‌ی تلخ جدید رقم نزند.

هزینه‌های ناشی از تخفیف زمانی

تا اینجا دیدیم که ما حاضر هستیم برای فوری کردن پاداش‌ها، تخفیف‌هایی غیرمنطقی بدهیم. اولین زیانی که ترجیح زمانی به ما می‌زند، همین پولی است که از دست می‌دهیم.
اما تخفیف زمانی باعث از دست رفتن فرصت‌ها هم می‌شود. برای مثال تحصیلات بالاتر یا تجربه‌های کارآموزی مستلزم صبر و رنج فعلی با هدف منفعتی بزرگ‌تر در آینده هستند.
یکی از آسیب‌های بزرگ ترجیح زمانی این است که ما تمایل بسیار کمی برای پس‌انداز به خصوص پس‌انداز بازنشستگی داریم؛ چرا که برای ما لذت خرید یک گوشی یا کفش جدید در لحظه خیلی واضح‌تر است تا لذت یک زندگی راحت در زمان بازنشستگی.
در پزشکی و سلامت هم این اثر به ما آسیب می‌زند. برای مثال ممکن است ما درمان‌های سریع، مسکن و جراحی‌های غیرضروری را به درمان‌های طولانی‌تر ترجیح بدهیم. همچنین برای بسیاری از مردم عمل زیبایی با هدف کاهش وزن انتخاب ساده‌تری است تا رعایت رژیم غذایی و داشتن ورزش منظم.

چطور از تخفیف زمانی جلوگیری کنیم؟

برخلاف دیگر سوگیری‌ها، تخفیف زمانی به‌سادگی کنترل نمی‌شود. اگر شما بدانید که دارید لذت لحظه‌ای را فدای راحتی بلندمدت خود می‌کنید، چندان خودتان را کنترل نمی‌کنید.
برای این منظور باید تکنیک‌هایی محکم‌تر برای خودکنترلی داشته باشیم. برای مثال بهتر است از خرید خوراکی‌های شیرین در حجم بالا خودداری کنید. پرهیز از خرید این خوراکی‌ها راحت‌تر از نخوردن آن‌ها است؛ آن‌هم زمانی که در یخچال به شما چشمک می‌زنند.
اول پس‌انداز (سرمایه‌گذاری) کنید و بعد پول خود را خرج کنید. می‌توانید یک پرداخت خودکار تنظیم کنید که بدون آنکه دخالتی داشته باشید، به‌صورت خودکار پول به حساب پس‌انداز شما برود.
قوانینی روشن داشته باشید و آن‌ها را به یک عادت تبدیل کنید: هرگز خیانت نمی‌کنم. هرگز سراغ مواد مخدر نمی‌روم. تمام خریدهای بزرگ‌تر از n میلیون تومان را چند روز عقب می‌اندازم تا دوباره به آن فکر کنم. هرگز در یک روز و بدون برنامه‌ی قبلی بیشتر از این مبلغ مشخص خرج نمی‌کنم.
به این ترتیب با وجود این سوگیری ذاتی، قادر خواهیم بود تا حدی به دهان این اسب سرکش افسار بزنیم و خود را مهار کنیم.