توافق برتون وودز؛ نقطه عطف اقتصاد جهانی

تا به حال به این فکر کرده‌اید که چه اتفاقی افتاد که همه دنیا توانستند دلار را به عنوان یک ارز جهان‌روا قبول کنند و این پول را برای دادوستد بین کشورهای مختلف بپذیرند؟

دلار چطور ارز جهان‌روا شد؟

داستان جهانی شدن دلار داستان بسیار جذابی است که به سال ۱۹۴۴ بعد از جنگ جهانی دوم برمی‌گردد.
بعد از پایان جنگ روابط پولی و مناسبات پولی دنیا به شدت تغییر کرد و همه کشورها به نوعی دچار سردرگمی در نقل و انتقال پول و ارزش گذاری کالاها برای مبادله بودند. برهمین اساس در شهر برتون وودز آمریکا (BRETTON WOODS) حدود۷۳۰ نفر از ۴۴ کشور دنیا گرد هم آمدند تا برای حل این مشکل همفکری کنند و به یک راهکار جامع برای مناسبات پولی بین المللی برسند. راهکاری که بهره‌وری در سطح جهانی را نیز بالا ببرد.

در این جلسه همفکری که به درخواست سازمان ملل برگزار شده بود، آنقدر اتفاقات عجیبی افتاد و مسیر پولی و مالی دنیا را برای همیشه تغییر داد که در تاریخ اقتصاد و سیاست به کنفرانس برتون وودز معروف شد.
از بین همه شرکت کنندگان آن جلسه، دو نفر نقش خیلی مهمی داشتند و کل مسیر جلسه را این دو نفر هدایت می‌کردند. آن دو نفر، دو اقتصاددان بزرگ تاریخ جان مینارد کینز و دکستر وایت بودند.
کینز که در آن زمان یک نگرش و مکتب جدیدی در اقتصاد پایه‌گذاری کرده بود و هوادارانش خود را پیروان مکتب کینزین می‌دانستند. در ابتدای کار رفت پشت تریبون و دو برنامه ارائه کرد:
1. باید یک بانک بین المللی قدرتمند راه بیفتد که حکم بانک مرکزی جهانی رو داشته باشد.

2. یک پول بین المللی جدید ایجاد کنیم به نام بنکور.

نوبت به وایت رسید، وایت در آن زمان در خزانه‌داری آمریکا کار می‌کرد. در اصل وایت مهره آمریکا بود تا در آن جلسه تا جایی که می‌تواند به نفع آمریکا امتیاز بگیرد. وایت هم دو پیشنهاد ارائه کرد:
۱.یک صندوق وام دهی بین الملی تاسیس کنیم تا کشورهایی که بعد از جنگ می‌خواهند خرابی‌ و خسارت‌های جنگ را جبران کنند پول داشته باشند.

۲. پیشنهاد کینز برای پول بین‌المللی بسیار خوب است اما تا وقتی دلار وجود دارد، چرا باید پول جدید ایجاد کنیم؟ بیایید از همین دلار به عنوان ارز مرجع جهانی استفاده کنیم.
اینجا بود که صدای اعتراض اکثر جمعیت بلند شد و با این پیشنهاد مخالفت جدی شد. خیلی از حاضرین معتقد بودند با این کار عملا آمریکا را به ابر قدرت اقتصادی دنیا تبدیل می‌کنیم و آمریکا با این کار بعدا هر بلایی بخواهد می‌تواند بر سر دنیا بیاورد. آن‌ها معتقد بودند با این کار اختیار رکود، رونق، تورم و … در کل دنیا به دست آمریکا می‌افتد.

کنفرانس برتون وودز مسیر اقتصادی دنیا را برای همیشه تغییر داد

آمریکا چون برگ برنده را بعد از جنگ جهانی داشت، قدرت بسیار زیادی در آن جلسه داشت. از طرفی بارها اعلام کرده بود که به بازسازی کشورهای اروپایی کمک می‌کند از طرفی دیگر یک وزنه خیلی سنگین به نام آقای وایت در برتون وودز داشت. همه این عوامل باعث شد که در نهایت بعد از بحث و مناقشه‌های زیاد، به هر ترفندی که بود حضار در آن کنفرانس به طرح آقای وایت رای مثبت دادند ولی دو شرط حیاتی را برای قبول این طرح تعیین کردند:
۱. باید برای دلار پشتوانه تعیین شود تا آمریکا نتواند هرمقداری که خواست دست به چاپ دلار بزند. پشتوانه چه بود؟ طلا . در برتون وودز این قانون تصویب شد که آمریکا باید به ازای هر ۳۵ دلاری که چاپ می‌کند، باید یک انس طلا معادلش ذخیره کند.
۲. آمریکا باید متعهد شود که هرکسی از هرجای دنیا دلار آورد معادلش به آن شخص طلا بدهد(به ازای هر ۳۵ دلار یک انس)
علاوه بر این موارد کشورها هم متعهد شدند که ارزش پولشان را بر اساس ارزش دلار تعیین کنند. با این کار رسما دلار، به مرجع جهانی پول تبدیل شد و آمریکا توانست پولش را به همه دنیا غالب کند.
خروجی نشست برتون وودز شکل گیری دو نهاد بود:
۱. صندوق بین المللی پول: این صندوق با این نیت تاسیس شد که بتواند کارهای مربوط به همکاری‌های پولی جهانی را راهبری کند. این صندوق الان هم وجود دارد.
۲. تاسیس IBRD (INTERNATIONAL BANK FOR RECONSTRUCTION AND DEVELOPMENT) : این نهاد با این هدف تاسیس شد که به کشورهای مختلف، برای پشتیبانی فعالیت‌های IMF وام و اعتبار بدهد. این نهاد بعدا توسعه پیدا کرد و شد همین بانک جهانی فعلی که داریم.

سرنوشت تعهدات برتون وودز به کجا رسید؟

خیلی دوست داشتیم که همین جا نقطه پایان داستان را بگذاریم و بگوییم همه چیز تا به امروز خوب پیش رفت اما متاسفانه داستان به همینجا ختم نشد.
چند سال بعد از برتون وودز آمریکا وارد جنگ با ویتنام شد. این جنگ هزینه‌های زیادی برای آمریکا داشت. به خاطر همین مجبور شد دست به چاپ دلار بزند و این کار را هم کرد. پول خیلی زیادی چاپ کرد تا بتواند هزینه جنگ را تامین کند.این حجم چاپ پول به حدی زیاد بود که دیگر منابع طلا آمریکا پاسخگو نبود.
نیکسون رئیس جمهور وقت آمریکا تکلیف همه دنیا را یکسره کرد. سال ۱۹۷۱ اعلام کرد که ما دیگر زیر بار توافق برتون وودز نمی‌رویم و دیگر هیچ طلایی را پشتوانه دلار قرار نمی‌دهیم. نیکسون همچنین این نکته را اشاره کرد که اگر کسی هم دلار بیاورد و تحویل بدهد، طلایی در کار نیست که به او تحویل دهیم.
با این صحبت نیکسون رسما تمام توافقات برتون وودز از بین رفت ولی اتفاقی که افتاد این بود که همچنان دلار جایگاه جهانیش را حفظ کرد و ارز مرجع برای مبادله بین کشورها باقی ماند.
نتیجه این شد که بعد از نیکسون، تمام کشورها یکی یکی از زیر تعهد پشتوانه پولی خارج شدند و پول بدون پشتوانه چاپ کردند و امروز تقریبا تمام پول‌های دنیا دیگر هیچ پشتوانه‌ای ندارند.
چین و هند از هزار سال پیش تا قبل از نشست برتون وودز قدرت اول و دوم اقتصادی دنیا بودند اما آمریکا با یک اقدام کاملا هوشمندانه بازی را به نفع خود تغییر داد. هم کلمه ابرقدرت اقتصادی را از چین و هند گرفت و توانست تا حدی موازنه قدرت ایجاد کند، هم توانست واحد پولی کشورش را ارز مرجع دنیا و دلار را به همه دنیا غالب کند. زمانی هم از تمام تعهداتش خارج شد که دنیا راهی غیر از پذیرش آن نداشت.